Diversiteitsbeleid in het hoger onderwijs: Interview Sara Pot

Sara Pot onderzocht in haar masterscriptie het diversiteitbeleidsdiscours en de verschillende niveaus van beleidsveranderingen en –leren bij Nederlandse universiteiten en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Sara heeft de bachelor Onderwijskunde gedaan. Ze kwam er al snel achter dat bij Onderwijskunde de nadruk heel erg op het micro- en mesoniveau ligt, terwijl haar interesse ligt bij hoe er vanuit ministeries en managementfuncties naar onderwijs wordt gekeken. Deze interesse heeft geleid tot de master Bestuur en Beleid met de richting Onderwijs, aan de Universiteit Utrecht

Lees hier de scriptie De kronieken van de Nederlandse Universiteit. Een zoektocht naar diverse diversiteit (Pot 2017).

In het onderstaande interview met ECHO vertelt Sara over haar scriptie.

 

Sara, kan je beginnen met jezelf voor te stellen?

Ik ben Sara Pot, ik ben 24 jaar en ik werk nu als project- en eventmedewerker voor  het Alumni Office van de Universiteit Utrecht. Ik heb een bachelor Onderwijskunde gedaan, wat heel erg leuk was aangezien onderwijs echt mijn ding is. Maar ik vond bij Onderwijskunde de nadruk heel erg op het micro- en mesoniveau liggen, dus heel erg gefocust op leerling op leerling en leerling op docent. Maar ik vond juist die laag daarboven heel interessant. Dus hoe kijkt het ministerie van OCW naar het onderwijs, of hoe wordt vanuit managementfuncties naar onderwijs gekeken? Daarom heb ik toen een minor Bestuurs- en Organisatiewetenschappen gedaan aan de USBO, en daar vervolgens ook m’n master gedaan: Bestuur en beleid met de richting vooral op het onderwijs. Je kon daar zelf je projecten kiezen binnen je master waarover je wilde schrijven, dus ik heb daar eigenlijk altijd wel verschillende takken binnen het onderwijs behandeld.

Dus zo heb je alsnog het onderwijs op macroniveau behandeld?

Ja, ik heb zo eigenlijk een beetje mijn eigen sector gecreëerd binnen de opleiding.

En waarom is onderwijs zo interessant voor je?

Het is echt iets waar ik mee ben opgegroeid. M’n moeder, m’n vader en m’n broer zitten allemaal in het onderwijs, dus het was bij ons een dagelijks onderwerp aan tafel. Dan krijg je daar toch een passie voor die je meeneemt. Ik vind het gewoon iets hebben doordat je via het onderwijs een bijdrage kan leveren aan de toekomst. Je kan iets bieden aan een student als je focust op de kwaliteit van het onderwijs. Iets waar een student heel erg blij van wordt. Op die manier kan je echt een bijdrage leveren aan de maatschappij en de toekomst, dat vind ik heel erg mooi.

“Bij mijn master was de man-vrouw verdeling goed, maar we hadden allemaal dezelfde sociale en culturele achtergrond.”

En je scriptie ging over diversiteitsbeleid binnen verschillende universiteiten en het ministerie van OCW, hoe ben je bij dit thema gekomen?

Dat was echt een zoektocht! Ik weet niet precies meer hoe, maar ik wilde eerst heel graag stage lopen. Dat lukte elke keer maar niet. Dus op een gegeven moment dacht ik: ik ga gewoon zelf nadenken over een thema dat ik heel erg interessant vind. En wat er destijds in Amsterdam is gebeurd met de Maagdenhuisbezetting vond ik erg interessant en heb ik ook wel gevolgd. Op die manier ben ik er steeds meer ingerold. Ik wilde eerst meer naar participatie van studenten in het hoger onderwijs kijken, maar ik wist niet welke kant ik daar precies mee op wilde. Toen kwam het thema diversiteit bij mij op, omdat ik ook al wat had geschreven over het basisonderwijs waarin steeds meer segregatie komt. Zo ben ik een beetje gaan kijken naar diversiteit in het hoger onderwijs. Vervolgens ben ik naar een onderwerp binnen diversiteit gaan kijken, en dat is best wel een zoektocht. Ga je dan meer kijken naar internationalisering? Hoe kom je dan aan je data? Uiteindelijk kwam ik bij het analyseren van discoursen wat betreft diversiteit binnen universiteiten uit.

Heb je ook persoonlijke binding met het onderwerp?

In een bepaald opzicht wel. Binnen mijn bachelor waren vooral veel vrouwen. Werken in het onderwijs is iets wat kennelijk vooral voor vrouwen aantrekkelijk is. Bij mijn master was de man-vrouw verdeling goed, maar we hadden allemaal wel een soortgelijke sociale- en culturele achtergrond.

 “Dat vond ik eigenlijk wel schokkend, dat diversiteit alleen belangrijk is omdat de positie van universiteiten op de markt gemaximaliseerd moet worden.”

Wat heb je zelf geleerd van je scriptie?

Ik denk dat ik vooral veel heb geleerd over het begrip diversiteit. In het begin dacht ik bij diversiteit aan de man-vrouw verhouding of aan de aanwezigheid van verschillende etnische achtergronden. Maar het is eigenlijk een veel breder concept als je kijkt naar wat je daaronder kan schalen. En ik heb gemerkt dat universiteiten dat ook niet altijd door hebben. Dus door wat ik zelf dacht en juist door me te verdiepen kwam ik erachter dat je op heel veel manieren naar diversiteit kan kijken, terwijl we eigenlijk maar naar een heel klein hoekje kijken. Wat ik in het begin om mij heen zag was vooral man-vrouw, maar er is nog zoveel meer. En dat heb ik wel echt geleerd door m’n scriptie.

Want je keek in het begin vooral naar diversiteit als in man-vrouw?

Ja, in het begin wel. Want je gaat heel veel lezen, bijvoorbeeld instellingsplannen. En in het begin is je eigen perceptie nog vrij smal, dus dan kijk je alleen naar de dingen die je wil zien. Of eigenlijk de dingen die je kan zien. Maar toen vond ik het onderzoek wat de leidraad werd van mijn onderzoek en daarin zag ik dat er vijf kanten waren waar je binnen diversiteit naar kan kijken. En als je die instellingsplannen dan nog een keer gaat lezen zie je toch weer andere punten. Zo ben ik bijvoorbeeld over internationalisering gaan denken, wat er ook een soort van onder valt. Maar ook de toegankelijkheid; of je überhaupt wel naar een universiteit mag. Of over tweetalig onderwijs; kan je wel deelnamen als je minder goed Nederlands kan? Dus je krijgt een veel bredere range waarin je gaat zoeken.

Dus diversiteit werd diverser?

Ja, en dat werd ook uiteindelijk de titel van mijn scriptie. Dat er veel meer kanten aan diversiteit zijn dan je in eerste instantie denkt.

En welk resultaat uit je onderzoek was voor jou het meest interessant?

Dat er vanuit een vrij marktgericht perspectief naar diversiteit wordt gekeken. Dat vond ik eigenlijk wel schokkend. Dat diversiteit alleen belangrijk is omdat de positie van universiteiten op de markt gemaximaliseerd moet worden.

“We hebben goede kwaliteit onderwijs, en je gaat ervan uit omdat het voor mij vanzelfsprekend is dat ik naar de universiteit kon, dat het voor iedereen zo is. Maar zo werkt het niet. Jammer genoeg, nog niet.”

Want hoe had je gedacht dat het zou zijn?

Misschien een beetje vanuit een mooi plaatje, omdat het zo hoort te zijn. We zijn een maatschappij en een universiteit staat middenin de maatschappij, dus moet je naar dezelfde verhouding streven. Je bent als universiteit op die manier een weerspiegeling van je omgeving.

En zou dat binnen jouw onderzoek dan onder het democratiediscours passen?

Ja, dat is lastig. Want er vallen denk ik meerdere discoursen onder. Inderdaad het democratiediscours vanwege het streven naar gelijkheid en samenwerking tussen verschillende partijen. Maar het past ook binnen het toegankelijkheidsdiscours. Het gaat namelijk over de toegankelijkheid van het onderwijs en participatie in het onderwijs. Kan je als student overal aan deelnemen? Daar zit ook wel een maatschappelijke kant  in. Dus ik denk vooral het democratiediscours en het toegankelijkheidsdiscours.

En heb je ook het gevoel dat door het marktdiscours bepaalde problemen niet goed worden aangepakt?

Ja, zeker! Want wat je bijvoorbeeld ziet is dat het nadeligheidsdiscours bijna niet wordt aangehaald binnen de plannen van de universiteit. En dat snap ik ook wel, want dat ligt denk ik aan de moeilijkheid van dit discours. Daar ligt het ‘pijnlijke’ punt binnen diversiteit . Het is dan heel makkelijk om daar omheen te fietsen en te zeggen: maar we doen al zoveel. Het is net als dat je naar rechts kijkt en dan de linkerkant niet ziet.

En denk je dan dat er naar rechts wordt gekeken zodat je niet naar links hoéft te kijken of omdat je niet weet dat er links ook nog wat is?

Ik kan me niet voorstellen dat ze het niet weten, maar wie weet. Ik denk vooral doordat diversiteit zo breed is en zo groot wordt, en universiteiten misschien niet goed het woord diversiteit weten te omschrijven, ze niet inzien welke kanten er allemaal aan zitten. En daardoor ook gewoon denken: dit is diversiteit voor ons, punt. Maar ik kan me haast niet voorstellen dat ze het niet weten.

En op wat voor manier zou jij dat anders willen zien?

Het blikveld verbreden van universiteiten. Juíst ook de pijnlijke punten en de moeilijkere aspecten van diversiteit onder ogen gaan zien; zoals discriminatie in het onderwijs, zoals de beperkte toegankelijkheid voor mensen met een bepaalde achtergrond of voor eerste generatie studenten. Voor sommigen is de stap veel groter om naar het hoger onderwijs te gaan, terwijl toegankelijkheid voor iedereen moet zijn. Maar dat vergt misschien wel een cultuurverandering, dat je verder durft te kijken dan een goede man-vrouw verhouding.

En je vindt de hoge mate van aanwezigheid van het marktdiscours het interessantst, vind je dat ook het meest teleurstellende resultaat?

Ja, eigenlijk wel. Je hoopt gewoon dat iedereen kan genieten van het goede onderwijs wat we hier in Nederland hebben. We hebben goede kwaliteit onderwijs en je gaat ervan uit, omdat het voor mij vanzelfsprekend is dat ik naar de universiteit kon, dat het voor iedereen zo is. Maar zo werkt het niet, jammer genoeg. Nog niet.

“Want ik kan me heel goed voorstellen doordat universiteiten het steeds moeilijker krijgen met een beperkend budget dat het marktdiscours heel belangrijk voor ze is om je te profileren, maar je hebt ook een maatschappelijke functie die niet vergeten moet worden.”

Dus jij zegt dat er naast het marktdiscours op meerdere discours moet worden gefocust?

Ja, inderdaad. En dat is ook één van de aanbevelingen die ik heb gedaan. Het is niet alleen een economisch paradigma, een economische denkwijze die je moet hanteren. Het is ook die maatschappelijke kant die je  terug moet laten komen. Want ik kan me heel goed voorstellen dat universiteiten het steeds moeilijker krijgen met een beperkend budget en dat daardoor het marktdiscours heel belangrijk voor ze is om zich te profileren. Maar je hebt ook een maatschappelijke functie die niet vergeten moet worden.

En zijn er ook dingen onduidelijker voor je geworden na dit onderzoek?

Door de periode waarin ik het onderzoek uitvoerde heb ik helaas niet de kans gekregen om alle universiteiten te spreken. Maar één van de medewerkers die ik wel heb gesproken zei dat diversiteit heel lastig zichtbaar te maken is als het gaat om wat je eraan doet. Hoe laat je dat aan de buitenwereld zien? Mijn onderzoek kijkt bijvoorbeeld naar wat er op papier is gezet, maar daarachter wordt denk ik veel meer gedaan en worden veel meer processen in gang gezet. Maar die heb ik niet kunnen zien in dit onderzoek. Doordat ik mijn onderzoek in de zomervakantie heb gedaan, en veel medewerkers van de universiteit dan op vakantie zijn, heb ik maar twee interviews kunnen doen met beleidsmedewerkers. Maar daarin kwamen wel hele interessante punten naar voren die niet op papier staan.

“Er heerst denk ik toch een soort van taboe op, om het daar over te hebben.”

En onderschrijven zij ook dat marktdiscours, of zijn zij er redelijk onbewust van?

Voor hun was het begrip wel nieuw, maar toen ik uitlegde wat het was vonden ze het niet verrassend. Het is niet waar zij naar streven, maar ze snappen wel dat dit de uitkomst is. Ze geven ook aan dat ze met het opstellen van instellingsplannen wel problemen naar voren willen laten komen, maar een instellingsplan is vooral ook een mooi beeld van de toekomst waarin je niet al je problemen kunt schetsen. Dus dat is heel erg lastig.

Is er op de UU ook een diversity officer?

Er is wel een diversity taskforce. Ik had net even gekeken en er is nu al een heleboel veranderd. In dat opzicht denk ik ook dat mijn scriptie iets te vroeg kwam, want heel veel was er was nog niet. Als ik nu naar universiteiten kijk dan zijn er weer zoveel websites bijgekomen. Maar er is een soort van taskforce opgericht waarin medewerkers werken aan het diversiteitsbeleid binnen de UU. Er is volgens mij ook een subsidiepot waarmee projecten van onderaf gefinancierd kunnen worden, dus dat is wel een goed iets. Omdat diversiteitsprojecten dan bottom-up worden geïnitieerd en niet van bovenaf worden opgelegd.

Wat vond je nog meer een verassend resultaat uit je scriptie?

Wat ik ook al eerder zei is dat ik het heel verassend vind dat het hele nadeligheidsdiscours bijna niet naar voren komt. De UvA heeft bijvoorbeeld het rapport ‘Let’s do Diversity’ naar voren gebracht, en daar stond ook al in dat het heel moeilijk is om te praten over bijvoorbeeld discriminatie in het onderwijs en dat aspect van diversiteit. En dat merk je overal. Dus wat voor de UvA daar gold, geldt denk ik voor heel veel universiteiten. Er heerst toch een soort van taboe op, om het daar over te hebben. En wat het rapport ook aangeeft is dat er geen woorden zijn om erover te praten. Dat moet je eerst gaan definiëren om erover te kunnen praten, zonder dat het heel veel pijn oproept. Want je moet er toch op een objectieve manier naar kunnen gaan kijken om er beleid op te kunnen schrijven. Het moet op iedereen van toepassing zijn, het moet niemand kwetsen, en dat is best lastig. En als je dan nadenkt hoe beleidsprocessen werken binnen universiteiten, hoe groot die machine is en al die lagen waar het allemaal doorheen moet, dan gaat het nog wel jaren duren.

En dan de laatste vraag: als je één tip zou mogen geven om diversiteit en inclusie binnen het hoger onderwijs te veranderen, wat zou dat dan zijn?

Denk echt na over wat diversiteit voor jou als universiteit betekent, schrijf dat op en ga kijken of dat alles is. Als dat niet zo is dan moet je je blikveld verbreden. Dus focus je er eerst op wat diversiteit is en betekent, en durf daarna het gesprek aan te gaan binnen de organisatie over de betekenis van het concept diversiteit.