In theorie:
Racisme verwijst naar (handelingen in) een systeem van ongelijkheid dat gebaseerd is op het idee dat bepaalde groepen superieur zouden zijn en andere groepen inferieur. Welke groepen dit zijn, verschilt per context. Het gaat niet alleen om huidskleur, maar kan ook gebaseerd zijn op cultuur, migratieachtergrond, etniciteit of soms religie.
In Nederland wordt bijvoorbeeld vaak impliciet aangenomen dat witte mensen superieur zijn en niet-witte mensen als minderwaardig worden gezien. Dit idee wordt gebruikt om ongelijkheid te rechtvaardigen en om bepaalde groepen uit te sluiten.
Het begrip ‘ras’ is hierbij belangrijk, maar ras is geen biologisch feit: het is een sociaal construct. Het is een manier waarop samenlevingen groepen onderscheiden en sommige mensen tot ‘de ander’ maken die minderwaardig wordt geacht. Dit kan bijvoorbeeld zichtbaar zijn in huidskleur, maar ook in andere aspecten van identiteit, zoals religie of cultuur.
Een voorbeeld: een vrouw met een lichte huidskleur die een hoofddoek draagt, kan vanwege haar religieuze of culturele identiteit als ‘de Ander’ worden gezien en racisme ervaren, ondanks dat haar huidskleur mogelijk als wit wordt gezien.
Maatschappelijke discussie:
Er bestaan in de maatschappelijke discussie over het algemeen twee verschillende visies op racisme:
- Interpersoonlijk racisme: deze visie is gebaseerd op het idee dat het beeld van witte superioriteit en gekleurde inferioriteit een kwestie is van individuele vooroordelen. Oplossingen die vanuit deze visie worden aangedragen zijn vaak gericht op het bestrijden van die individuele vooroordelen, bijvoorbeeld met trainingen gericht op bewustwording van impliciete aannames.
- Institutioneel racisme: deze visie is gebaseerd op het idee dat het beeld van witte superioriteit en gekleurde inferioriteit is verankerd in een maatschappelijk systeem van machtsstructuren en instituties. Het idee van enkel individueel racisme (dat iemand op zichzelf racistisch is) wordt verworpen, omdat racisme wordt aangeleerd en dus aanwezig is in de gehele maatschappij. Oplossingen die vanuit deze visie worden aangedragen zijn vaak gericht op het ontdekken en ontmantelen van die machtsstructuren, bijvoorbeeld het instellen van quota voor topposities.