Interview docent Emine Acikgoz: “Niet iedereen hoeft te studeren. Maar zij die eigenlijk wel willen studeren, probeer ik met mijn verhaal te motiveren.”

Emine is studente Lerarenopleiding Aardrijkskunde aan de Hogeschool Rotterdam en werkt als docent aardrijkskunde op een middelbare school in Rijswijk. Omdat ze de aansluiting tussen MBO en HBO te groot vond, heeft ze meegedaan aan Studentlab17, een project vanuit het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. In 2017 is Emine genomineerd door haar docenten voor de ECHO award 2017 HBO en is ze geëindigd als finalist. In dit interview deelt Emine haar ervaringen en visie als zowel student en docent op het gebied van diversiteit en inclusie binnen het hoger onderwijs. 

Hoe kijk je terug op je studie?
Het ligt eraan waar. Op het mbo voelde ik me totaal niet thuis, maar op het hbo juist heel erg. Ik kon eigenlijk de havo aan, maar omdat bepaalde cijfers net niet hoog genoeg waren mocht ik niet naar de HAVO. Dan blijft MBO over. Dat is natuurlijk niet erg, want ik wilde juffrouw worden en de opleiding onderwijsassistente was daar perfect voor. Je kan dan voor de klas staan en dat was wat ik graag wil. Ik vond m’n stages wel heel erg leuk, maar op school werd ik niet uitgedaagd. Naast dat ik op school niet werd uitgedaagd werd mij ook verteld dat ik toch geen docent kon worden. Dat werd dan zo maar even tegen je gezegd als 18-jarige. Op stages ben je je droom aan het waarmaken door voor een klas te staan, maar daarnaast wordt even voor je besloten dat je geen docent kan worden. Dit werd tegen mij gezegd door docenten en ook door veel stagebegeleiders. Achteraf snap ik ook wel waarom ze dat hebben gezegd, want ik ging vaak niet meer naar de les omdat ik niet werd gemotiveerd. Maar als ik er dan was werd me weer verweten dat mijn instelling slecht was. Het is prima dat je op zo’n moment mijn instelling beoordeeld, maar door op die manier mijn toekomst voor me te bepalen raakte ik juist nog minder gemotiveerd.

“Dan zit je daar als 18-jarige; op stages ben je je droom aan het waarmaken door voor een klas te staan, maar daarnaast wordt even voor je besloten dat je geen docent kan worden.”

Was dit op het hbo anders?
Op het HBO kwam ik op de lerarenopleiding aardrijkskunde. Daar begin je met het niveau aardrijkskunde wat ze in HAVO-5 hebben gehad. Dus ik heb toen direct aangegeven dat ik een achterstand had. Ik had alleen aardrijkskunde op VMBO niveau gehad, en op MBO heb ik geen aardrijkskunde gehad. Maar daar benadrukten ze juist de dingen waar ik al wel goed in was. Ze gaven aan dat ik een voorsprong had omdat ik al voor de klas had gestaan en omdat ik al meer over didactiek wist. In mijn cijfers en stages bleek ook wel dat ik daar al een voorsprong had. Zij zagen dus wel een potentieel docent aardrijkskunde in me. Dat ik een achterstand had in aardrijkskunde dat kwam wel goed gaven ze aan. Een docent zei ook tegen me, en dat is me heel goed bijgebleven, dat je als docent aardrijkskunde allereerst docent bent en daarna pas aardrijkskunde.

Heb je op het MBO of HBO het gevoel gehad dat je je minder thuis voelde binnen de opleiding vanwege je migratieachtergrond?
Nee, ik denk het niet. Ik heb altijd in de klas gezeten met heel veel Nederlanders. Ik zit nu in een klas met 20 studenten en we zijn met z’n drieën de enige met een andere culturele achtergrond. Er is nooit zoiets van: Jullie zijn de buitenlanders, we kennen jullie niet of dit is niet voor jullie geschikt. Integendeel, we hebben zelfs vakken over het Midden-Oosten gehad of over migratie en daar werd juist aan ons gevraagd: Hoe zit het bij jullie? En heb jij daar ook ervaring mee? Het leuke daarvan vond ik dan dat ze daar echt de tijd voor gaven en dat de docent ons niet ging corrigeren van ‘maar dat is helemaal niet zo’. Het is jouw verhaal en klaar. Wat betreft mijn stages wilde ik dit jaar eigenlijk heel graag stagelopen op een witte school, want ik heb twee jaar op een zwarte school stagegelopen. Maar uiteindelijk is dat niet doorgegaan. Mijn docent heeft toen tegen mij gezegd dat hij zelfs dacht dat ik eigenlijk beter ben op een zwarte school dan op een witte school, omdat hij mij sterk vond in het motiveren en erkennen van leerlingen. Dat is op een zwarte school vaak meer nodig dan op een witte school. Achteraf gezien ben ik het daar ook wel mee eens en haal ik er ook heel veel voldoening uit. Ik ben nu echt bezig met de leerling zelf, het erkennen, motiveren, waarderen en zeggen dat hij iets kan in plaats van dat ik alleen bezig ben met Aardrijkskunde.

Ben je tegen bepaalde obstakels aangelopen tijdens je overstap van het MBO naar het HBO?
Ja, een stukje zelfstandigheid. Al m’n docenten stonden er klaar voor om je te helpen en om me verder te helpen, maar je moet er wel zelf meekomen. Als je dat dan niet deed dan hield het op. Op het MBO werd me ook heel vaak verteld dat je op het HBO heel zelfstandig moest zijn. Ze zeiden daar dat ik het niet aankon, omdat ik daar te lui voor zou zijn en het niet zou halen als ik niet naar de lessen zou gaan. Dus toen ik naar het HBO ging had ik echt het gevoel dat ik het daar allemaal zelf moest uitzoeken en dat niemand mij ging helpen. Maar toen ik op het HBO naar een docent ging omdat ik een probleem had stonden ze allemaal klaar voor me. Daar was ik wel heel erg door verrast.

“Ik zou graag zien dat er een groepje oud MBO’ers is die nieuwe studenten die van het MBO komen voorbereidt op het HBO.”

En denk je dat er nog steun is op een andere manier gegeven kan worden?Ja, ik denk het wel. Ik heb elk jaar tijdens de introductieweek voor de nieuwe eerstejaars als begeleider meegedaan. En ik geef dan altijd aan dat ik van het MBO kom, en geef dan als tip aan studenten die ook van het MBO komen dat ze er flink tegenaan moeten omdat het soms best lastig kan zijn. En ik heb al een paar keer gehad dat studenten aan het eind van het jaar naar me toekwamen en zeiden dat ik gelijk had. Daarom zou ik graag zien dat er een groepje oud MBO’ers zou zijn die nieuwe studenten die van het MBO komen voorbereiden op het HBO. En dat ze ook als een soort aanspreekpunt figureren als die studenten ergens tegenaan lopen. Dat heb ik zelf gemist, en omdat ik dat heb gemist probeer ik dat zelf mee te geven. Maar dat is echt puur vanuit mijzelf.

Denk je dat studenten met een niet-westerse achtergrond tegen een ander soort obstakels aanlopen dan studenten met een Nederlandse achtergrond?
Ja, ik denk het wel. Ik heb het zelf dan niet ervaren, maar ik denk dat er best wel veel docenten op het HBO zijn die tegen zulke studenten eerder zeggen dat ze het niet kunnen of niet gaan halen.

Denk je als docent dat het goed zou zijn om op de middelbare school of basisschool daar al invloed te kunnen uitoefenen?
Ja, want dat heb ik zelf ook namelijk. Elk jaar opnieuw, een van m’n eerste lessen ga ik het dan over m’n eigen loopbaan carrière hebben. Ik heb heel veel studenten die naar school gaan omdat het moet, maar niet omdat ze denken dat ze er iets mee kunnen. En dan weet ik ook dat het bij Aardrijkskunde is van ‘ajú, dat ga ik nooit meer doen’. Dus ik snap het ergens wel op het gebied van Aardrijkskunde, dat ze er geen interesse en motivatie in hebben. Maar het vertrouwen in zichzelf hebben ze ook niet, dat ze dan iets kunnen, dat hebben ze niet. Ik heb zelf op de MAVO gezeten, en mijn leerlingen zitten nu op de MAVO. Dus ik vertel ze dan dat ik ook op de MAVO heb gezeten, en dat ik ook onvoldoendes had en opstandig was. Maar dat als ze iets graag willen en in zichzelf durven te geloven dat ze dat dan kunnen bereiken. En als ze niet willen studeren dan mag dat ook, niet iedereen hoeft te studeren. Maar als er een paar zijn die eigenlijk wel willen studeren, dan probeer ik ze met mijn verhaal te motiveren. Sommigen zien school echt als een verplichting. ‘Als ik mijn diploma heb dan is het klaar juf’. Dat krijg je heel vaak te horen.

“En als ze niet willen studeren dan mag dat ook, niet iedereen hoeft te studeren. Maar als er een paar zijn die eigenlijk wel willen studeren, dan probeer ik ze met mijn verhaal te motiveren.”

Ik denk dat dit komt door zowel school als thuis. Bij sommigen is het vanuit thuis. Ik heb ook wel van collega’s gehoord dat ze mentorleerlingen hebben waarbij vanuit thuis wordt gezegd van ‘jij gaat tot je 18^e studeren en verder mag jij niet studeren’, maar ik heb ook leerlingen die zichzelf gewoon niet zien studeren omdat ze denken dat ze het niet aankunnen. En dat vind ik wel jammer. Dat wil ik eruit praten, maar dat lukt nog niet.

Denk je in het algemeen dat dat op hogescholen en universiteiten dat ze goed bezig zijn op het gebied van leeromgeving inclusief maken of denk je dat er nog dingen aan verandering toe zijn?
Ik denk wel dat er wat veranderd is. Ik denk dat er in vergelijking met 10 jaar geleden bijvoorbeeld wel meer Nederlanders met een migratieachtergrond in het hoger onderwijs te vinden zijn. Maar ik heb het gevoel dat sommige docenten die al heel lang actief zijn nog steeds het beeld heerst dat er in het hoger onderwijs vooral witte Nederlanders actief zijn, maar dat is al niet meer zo. Docenten hebben echt geen idee met wat voor cultuur ze te maken hebben, met wat voor achtergrond ze te maken hebben. Want studenten die nu op het hoger onderwijs zitten zijn vooral studenten die ouder zijn, waarvan de ouders geen Nederlands praten. Ik denk dat het over 20 jaar wel anders is, over 20 jaar zit mijn eigen kind bijvoorbeeld in de schoolbanken en dan is er een moeder die wel Nederlands kan. Maar ikzelf heb nu een moeder die geen Nederlands kan, waardoor ik de hulp van docenten eigenlijk nog iets meer nodig heb. Terwijl een hoop docenten zoiets hebben van: ‘ze moeten het zelf maar uitzoeken’. Terwijl die studenten begeleiding vanuit de studie juist nodig hebben, omdat ze er thuis niet mee terecht kunnen. Bijvoorbeeld een gastcollege van iemand van niet westers komaf die al hogerop zit. Eigenlijk wat ik ook op de middelbare school doe: ‘Als ik het kan, kan jij het ook’. Het is belangrijk om ze dat gevoel mee te geven en rolmodellen te bieden.

“Want studenten die nu op het hoger onderwijs zitten zijn vooral studenten die ouder zijn, waarvan de ouders geen Nederlands praten. Ik denk dat het over 20 jaar wel anders is, over 20 jaar zit mijn eigen kind bijvoorbeeld in de schoolbanken en dan is er een moeder die wel Nederlands kan.”

Als je bijvoorbeeld kijkt naar de docenten die jij nu hebt op het hbo, is het docententeam divers?
Nee, dat zijn alleen maar witte docenten.

Je benoemde eerder het belang van rolmodellen. Zou je het prettiger vinden er meer diversiteit zou zijn in het docententeam?
Ik heb liever kwalitatief goede docenten dan persé dat er een docent die een buitenlandse achtergrond heeft, daar kijk ik niet zo zeer naar. Maar ik ben dan ook opgegroeid in een witte omgeving. Ik heb ook altijd op witte scholen gezeten, en ik heb dat persoonlijk niet zo nodig. Maar ik snap echt wel dat er studenten zijn die dat nodig kunnen hebben en omdat zij wel uit een omgeving komen waar vooral Turkse en Marokkaanse Nederlanders zijn. En als je dan bijvoorbeeld bij Aardrijkskunde, komt waar het grotendeels wit is, dat je daarna zoiets hebt van ‘waar kan ik mezelf hierin terugvinden?’. Dan kan een rolmodel wel prettig zijn.

Denk je dat studenten zelf daarin een rol kunnen spelen?
Ja, ik denk het wel. Er komen steeds meer gekleurde docenten aan, ik ben er zelf één van. Maar ook dat je met gekleurde studenten onderling op de opleiding soms samen komt en wat leuks doet. Dat je even je ei kwijt kan, want we zitten toch in hetzelfde schuitje. En dat je dan ook eventueel soms een overleg met docenten hebt bijvoorbeeld, waarin je kan aangeven van ‘dit missen wij als niet-westerse studenten’. En dat je dan kan kijken wat studenten en docenten voor elkaar kunnen betekenen.

“Ze willen zich bewijzen. En het mooie is dus dat diezelfde leerlingen vorig jaar nog het gevoel hadden dat ze het niet aankonden, en dat ze nu naar het HBO willen.”

Je geeft zelf les op een school met veel kinderen met een niet-westerse achtergrond. Jij kunt vanuit jouw eigen ervaringen spreken, maar heel veel andere studenten kunnen dat niet. Worden toekomstige docenten er ook op voorbereid om te kunnen omgaan met een diverse studentenpopulatie?
Nee, dat vind ik dus echt een gemis. Ik werk op een openbare school, dus op zich is elk geloof daar welkom. Het is daar ook heel divers en omdat ik het zelf vanuit de Turkse en Islamitische cultuur kom kan ik er heel veel leerlingen er mee raken. Maar als ik bijvoorbeeld een Nederlandse docent was dan was dat denk ik lastiger. Die denken wellicht nog eerder in de trant van: een Turk komt uit Turkije en een Marokkaan kom uit Marokko. Ik denk dat dit wel van toegevoegde waarde zou kunnen zijn. Als er bijvoorbeeld in het eerste jaar meer aandacht was voor de achtergrond en levensbeschouwing van verschillende groepen in Nederland. Wat voor normen en waarden hebben die culturen, waarom en wanneer zijn ze naar Nederland gekomen. Op die manier weet je ook een beetje de achtergrond van de leerlingen die je les gaat geven, in plaats van dat je die van de leerling zelf moet leren tijdens je stage.

Je focust jezelf heel erg op het aanmoedigen van leerlingen, merk je ook dat het effect heeft?
Ik heb vorig jaar aan een vierdejaars VMBO kader/basis lesgegeven, en die waren erg gedemotiveerd. Ze hadden het gevoel dat ze MBO niet aan zouden kunnen. Ik heb ze toen echt het examen in gejaagd en ze hebben uiteindelijk hun diploma gehaald, dus ze zitten nu op het MBO. Ik heb er inmiddels alweer een paar gesproken, en die willen zo snel mogelijk weg van het MBO. En in plaats van dat ze het niet aankunnen, worden ze niet voldoende uitgedaagd. Er wordt op het MBO ook niet gekeken naar wie ze zijn als persoon, maar ze volgen puur lessen en kunnen daarna weer gaan. Maar ze willen nu gewoon het MBO snel afmaken zodat ze daarna naar het HBO kunnen. Ze willen zich bewijzen. En het mooie is dus dat diezelfde leerlingen vorig jaar nog het gevoel hadden dat ze het niet aankonden, en dat ze nu naar het HBO willen.

Heb je het gevoel dat er veel leerlingen zitten die eigenlijk onder hun niveau?
Weet ik niet. Er zitten zeker leerlingen onder hun niveau, maar er zitten ook leerlingen boven hun niveau. Dat het zonde is dat ze daar zitten en niet een niveau lager. Want op deze manier blijven ze zitten en hebben ze negatieve ervaringen als ze een niveau moeten zakken. Terwijl dat wel het beste voor ze is. En sommigen zijn ook gewoon aan het puberen en doen daarom niks. Maar er zijn er ook een hele hoop die een niveau hoger aankunnen. Een Engels docent heeft laatst bijvoorbeeld Havo-examens uitgedeeld, zonder dat er opstond dat het Havo niveau was. En dan blijken ze het gewoon aan te kunnen. Maar voor een hoop docenten is het natuurlijk ook gewoon een Mavo klas, die ze op Mavo niveau lesgeven en verder weinig doen om de leerlingen uit te dagen. Ik snap het ook goed van docenten, omdat de werkdruk ook hoog is.

Jij bent heel erg bezig om leerlingen te motiveren om het maximale uit hunzelf te halen omdat je ziet dat er meer in zit, zien andere docenten dat ook denk je?
Ja het is soms lastig. Soms haalt een leerling ook bijna alleen maar onvoldoendes, maar heb je toch het gevoel dat er meer inzit. Soms moet je wat meer naar de persoon achter de leerling kijken. Maar het valt me op dat docenten die al 40 jaar in het onderwijs zitten een leerling eerder opgeven. Misschien ben ik dan nog zo jong dat ik ze nog kan snappen. Maar ik heb echt zoiets van laat ze lekker rebels zijn, dat hoort er gewoon bij.

Wat betreft jouw leerlingen die eerst dachten VMBO basis en kader beroeps niet aan te kunnen en nu naar het HBO willen. Hoe komt het denk je dat ze het gevoel hebben dat ze dat niveau niet aankunnen terwijl het blijkt dat ze het dus wel kunnen?
Het Nederlands onderwijssysteem. Want wij zijn basis beroeps en dat is laag en dat is slecht en daarom denken ze dat ze het niet kunnen. Het zit zo in die leerlingen gestampt en dat merk je dan bijvoorbeeld ook bij ouders. Als je een oudergesprek voert met nieuws dat het kind van Mavo naar kader beroeps gaat bijvoorbeeld; dat de ouders helemaal paniek gaan zaaien omdat hun kind niet mag zakken. En dan denk ik: waarom? Wat is het probleem? Als je er zo’n probleem van maakt als je kind een niveau zakt dan geef je het kind ook het gevoel dat het niks waard als het een niveau lager moet. Het is echt niet het einde van de wereld als je kind op het VMBO zit. 70% van de schoolleerlingen in heel Nederland zit op het vmbo, dus je bent niet de enige. Dus dat vind ik echt jammer, die associatie dat vmbo niks waard is.